SŁOWNIK TERMINÓW ARABSKICH

Słownik terminów arabskich

W słowniczku objaśniono trudniejsze wyrazy orientalne, głównie arabskie, oraz mniej znane nazwy geograficzne, ważniejsze postacie historyczne i niektóre znaczące imiona własne, które występują w "Księdze 1001 Nocy" i innych tekstach zamieszczonych na blogu. Dla ułatwienia korzystania ze słownika opuszczono w nim arabski rodzajnik określony al - (występujący również w formie asz -, ad -, ar -, at -), który niekiedy poprzedza dany wyraz.

A

Aad – legendarny lud olbrzymów wygubiony w zamierzchłych czasach przez Allacha za nieposłuszeństwo.
Abbasydzi – dynastia kalifów; panowali od 750 do 1258 r.
Ablucja – rytualne oczyszczenie. Należy do muzułmańskich powinności religijnych. Obowiązuje przed czynnościami o charakterze religijnym, jak np. modlitwa, i po dokonaniu czynności uważanych za nieczyste.
Abu Isa – syn Haruna ar-Raszida, zob. też Harun ar-Raszid.
Abu Kir – miejscowość w Egipcie, kilkanaście kilometrów na wschód od Aleksandrii.
Abu Nuwas – jeden z największych poetów arabskich; żył na przełomie VIII i IX w.
Abu Tabak – przezwisko nadawane w Egipcie siepaczowi, który na rozkaz władz (zwłaszcza w czasie okupacji tureckiej) dokonywał aresztowań itp.
Adnan – legendarny protoplasta plemion północnoarabskich.
Ajjub – arabska forma biblijnego imienia Hiob.
Akka (niekiedy Akkon) – miasto portowe na wybrzeżu Palestyny. W czasie Wypraw Krzyżowych jeden z głównych portów.
Ali ibn Hiszam – dostojnik w czasach kalifa al-Mamuna.
Alif – pierwsza litera alfabetu arabskiego w kształcie wydłużonej pałeczki. Ze względu na jej kształt często porównywano do niej smukłą postać dziewczyny lub młodzieńca.
Aloes – żywica drzew aloesowych przywożona z krajów południowej Azji. Używano jej jako kadzidła.
Amalekici – starożytny, półlegendarny lud wojowników, znany również z Biblii.
Ambra – częsty i zarazem bardzo kosztowny składnik pachnideł orientalnych, w stanie pierwotnym będący wydzieliną pewnego gatunku wielorybów.
Amin (zwykle al-Amin) – syn Haruna ar-Raszida. Kalif w latach 809–813.
Amr ibn Madikarib az-Zabidi – poeta działający w Arabii na pograniczu dwu epok – pogańskiej i muzułmańskiej. Zmarł w r. 643.
Anbar – starożytne miasto nad Eufratem.
Anis al-Dżalis – po arabsku znaczy powiernica biesiadnika.
Anuszirwan – przydomek sasanidzkiego króla Chosroesa I. Panował w latach 531–579.
Arif – starszy uczeń pełniący funkcję pomocnika nauczyciela.
Askalon – miasto na wybrzeżu Palestyny. Znaczny port w czasie Wypraw Krzyżowych.
Aszab – przysłowiowa postać skąpca.
Aun – dosł. pomocnik, strażnik. Nazwy używano na oznaczenie jednego z rodzajów dżinnów. Zob. też dżinn.

B

Badr Basim – uśmiechnięty księżyc.
Baklawa – popularny na Wschodzie rodzaj ciasta, przypominający ciasto francuskie. Przyrządza się je z migdałami, pistacją i miodem lub syropem.
Balch – ważne w starożytności i średniowieczu miasto w północnej części dzisiejszego Afganistanu.
Ban – rodzaj egipskiej wierzby. W poezji często porównywano smukłą postać dziewczyny lub młodzieńca do jej wiotkich gałązek.
Bandż – często występujący w Księdze tysiąca i jednej nocy środek usypiający. Była to zapewne mieszanina haszyszu z opium.
Barmakidzi – ród irańskiego pochodzenia, odgrywający ważną rolę w centralnej administracji państwa wczesnych Abbasydów. Ich wszechwładzę ocalił kalif Harun ar-Raszid.
Brama Zwycięstwa – jedna z północnych bram Kairu.
Burnus – szeroki i długi płaszcz, zwykle wełniany, używany zwłaszcza przez koczowników Afryki Północnej.

C

Chandżar – kindżał orientalny, mocno zakrzywiony nóż, noszony w bardzo ozdobnej pochwie zatkniętej za pasem na brzuchu.
Chanka (al-Chanka) – miasteczko na północny wschód od Kairu.
Chattyjska włócznia – wyrabiano je z indyjskiego bambusu na wybrzeżu Chatt w Bahrejnie. Przenośnie: włócznia wysokiej klasy.
Cieni widowisko – inaczej teatr cieni.
Córka stryja – zgodnie ze zwyczajowym prawem patriarchalnego rodu arabskiego była pierwszą kandydatką na żonę swojego kuzyna. Małżeństwa tego typu były bardzo częste.
Czciciele ognia – mazdaiści, wyznawcy Zaratustry.

D

Danijal – Daniel. Biblijny ten prorok uznany był też przez islam.
Darab (częściej Dara) – od Dariusza. Persowie niekiedy nazywali tak Aleksandra Wielkiego.
Darbal-Ahmar – ulica Czerwona. Jedna z głównych ulic średniowiecznego Kairu.
Daud – Dawid.
Dauda Pancerz – zob. Pancerz Dauda.
Denar (lub dinar) – złota moneta wagi ok. 4,25 g.
Dirhem – srebrna moneta wartości ok. 1/12 dinara.
Dywan – zespół wysokich dostojników i doradców władcy, także centralny urząd, kancelaria, sala posiedzeń.
Dżafar – W Księdze najczęściej chodzi o Dżafara Barmakidę, wezyra i przyjaciela Haruna ar-Raszida, straconego przezeń w r. 803. Zob. też Barmakidzi.
Dżamil – znany poeta z plemienia Uzra. Żył w VII w. Zob. też Uzra.
Dżarir ibn Atija – jeden z najsławniejszych poetów epoki Omajjadów; zmarł w r. 732. zob. też Omajjadowie.
Dżazira – wyspa. Tak nazywano jedną z wysp na Nilu koło Kairu, a także prowincję Górnej Mezopotamii.
Dżilbab – bardzo suta szata noszona jako wierzchnie okrycie.
Dżinn – demon. Nadprzyrodzona istota według muzułmańskiej demonologii nie będąca ani diabłem, ani aniołem. Dżinny jak ludzie były śmiertelne, mogły być żeńskiego lub męskiego rodzaju, wyznawać islam lub nie. Były potężniejsze od ludzi, lecz nie dorównywały im rozumem.
Dżubba (lub dżuba) – rodzaj szerokiego płaszcza, zwykle z wełny.
Dżulannar – kwiat granatu.

E

Emir – dowódca wojskowy, książę.

F

Faradżija – długi płaszcz z rękawami, zwykle z kosztownej tkaniny.
Fars – starożytne Parsis, prowincja w południowej Persji.
Fas (Fez) – miasto w Maroku.
Fatiha – otwierająca. Pierwsza sura (rozdział) Koranu. Zob. też Koran.
Fels – miedziana moneta, wartości ok. 1/48 dirhema. Zob. również dirhem.

G

Gagat – czarny bursztyn albo rodzaj szlachetnego węgla, łatwy do obróbki i polerowania.
Ghul, Ghula – rodzaj złych demonów żywiących się ludzkim mięsem.

H

Habasz – Etiopia, Etiopczycy.
Hadżdż (Hadżi) – pielgrzym. Ci, którzy odbyli pielgrzymkę do Mekki, używali tego określenia przed nazwiskiem jako zaszczytnego przydomka.
Hakim – lekarz, uczony.
Hakim (al-Hakim) – kalif z dynastii Fatymidów; panował w Egipcie i krajach przyległych w latach 996-1021.
Halfa – rodzaj pustynnej trawy. Używano jej do wyplatania różnego rodzaju przedmiotów, zwłaszcza mat i koszy.
Hamid at-Tawil – wysoki dowódca wojskowy w czasach kalifa al-Mamuna.
Harun ar-Raszid – kalif abbasydzki. Panował w latach 786-809. Był jedną z najpopularniejszych postaci w dziejach Arabów.
Harut – jeden z aniołów, które w Babilonie nauczyły ludzi czarów.
Haszysz – znany środek oszałamiający otrzymywany z konopi indyjskich.
Hind – Indie.
Hurysy – wiecznie młode, o nieprzemijającej urodzie dziewice, które będą zbawionym muzułmanom uprzyjemniać życie w raju.

I

Ibn Surajdż Ubajdallah – śpiewak i muzyk mekkański działający na przełomie VII i VIII w.
Ibrahim ibn al-Chawwas – znany asceta z IX w.
Ifrit (Afrit) – rodzaj dżinna. Zwykle był to demon złośliwy, nieprzyjazny ludziom.
Imam – przełożony gminy religijnej, który przewodniczy wspólnej modlitwie. W szerszym znaczeniu także panujący, zwłaszcza kalif.
Iram – starożytne miasto legend staroarabskich zniszczone przez Allacha za pychę jego budowniczego Szaddada syna Aada.
Izar – wierzchnia szata zakrywająca całą postać, noszona przez kobiety.

J

Jachni – potrawa z mięsa duszonego z jarzynami i przyprawami.
Jujuby owoców kolor – czerwono-brązowy.
Jusuf – Józef. Częste wzmianki w Księdze odnoszą się zazwyczaj do biblijnego Józefa syna Jakuba.

K

Kaaba – główna świętość islamu w Mekce i cel corocznych pielgrzymek wyznawców islamu. Jest to budowla w kształcie prostopadłościanu, okryta, co roku zmienianą, czarną zasłoną. W kierunku Kaaby zwracają się w czasie modlitwy muzułmanie z całego świata i w jej kierunku są też zorientowane wszystkie meczety.
Kadi – sędzia. Pełni on także funkcję urzędnika stanu cywilnego.
Kaf – góra, a ściślej łańcuch górski, który według średniowiecznych wschodnich wierzeń stanowił kraniec świata. Zamieszkiwały go dżinny.
Kahina – pierwotnie natchniona wieszczka, potem – potocznie – wróżka, czarownica.
Kalif – z arab. chalifa – zastępca. Nazwa panujących w pierwotnych państwach arabskich. Byli oni jednocześnie zwierzchnikami religijnymi. W późniejszym średniowieczu tytułu tego używali również inni muzułmanie, nie Arabowie.
Karun – człowiek legendarnie bogaty, rodzaj arabskiego krezusa. Identyfikuje się go z
biblijnym Korahem.
Karuna Staw – nie istniejące już jeziorko w Kairze.
Kausar (Kausaryjska krynica) – jedna z rzek muzułmańskiego raju.
Kebab – popularna na Wschodzie potrawa z mięsa baraniego, rodzaj szaszłyku.
Kintar – jednostka wagi równa 100 funtom, ca 45 kg.
Kirat – karat.
Kisra – zniekształcone imię Chosru (Chosroes) jednego z największych władców sasanidzkich. Stało się synonimem perskiego panującego.
Koran – święta księga islamu objawiona prorokowi Muhammadowi. Jest to najstarszy zbiór przepisów prawnych i religijnych, legend, przypowieści itd. stanowiący podstawę religii islamu.
Kufa – miasto w Iraku. Jedno z głównych centrów wczesnego islamu.
Kunafa – popularna, zwłaszcza w Egipcie, słodka potrawa, składa się z ciasta przyrządzanego w postaci nitek, zapieczonego i przyprawionego tłuszczem i syropem lub miodem.
Kurrat al-Ajn – uciecha dla oka.
Kusz – legendarny protoplasta ludów chamickich.
Kutajt – kotek.

L

Lab – skrót wyrazu asturlab – astrolabium, użyty jako imię własne.
Liwan – rodzaj sklepionej komnaty w kształcie otwartej na dziedziniec alkowy, często bardzo znacznych rozmiarów

M

Mabad – jeden z najsławniejszych śpiewaków, muzyków i kompozytorów epoki Omajjadów.
Madinat As-Sin – po arabsku znaczy Chińskie Miasto.
Mahradżan – nazwa kraju utworzona od tytułu indyjskiego władcy – Maharadży. Zapewne oznaczała indonezyjskie państwo Śriwidżaja.
Malik An-Nasir – Król Zwycięski. Częsty przydomek władców muzułmańskich. M.in. nosił go sławny w czasie wojen z Krzyżowcami sułtan Egiptu i Syrii Saladyn.
Malluta – luźna, zwykle jedwabna szata noszona przez osoby wysokiego stanu.
Mameluk – biały niewolnik. Od tego słowa utworzono nazwę 2 linii sułtanów panujących w Egipcie w latach 1250–1517.
Mamun (al-Mamun) – syn Haruna ar Raszida. Kalif w latach 813–833.
Maridy – rodzaj bardzo potężnych dżinnów.
Merwan ibn al-Hakam – kalif z domu Omajjadów. Panował w latach 683–685.
Masrur – znaczy zadowolony. Był to wysoki dygnitarz pełniący funkcję szefa eunuchów na dworze Haruna ar-Raszida. W Księdze występuje zwykle jako przyboczny strażnik i kat tego kalifa.
Maszlach – długi płaszcz bez rękawów, zwykle z wielbłądziej wełny.
Meknes – jedno z głównych miast Maroka. W XVII–XVIII w. stolica państwa.
Mihrab – niewielka nisza w tylnej ścianie meczetu pokazująca kierunek Kaaby, zwykle bardzo bogato dekorowana.
Mim – jedna z liter alfabetu arabskiego w kształcie małego kółeczka.
Miskal – jednostka wagi ca 4,25 g. W dinarze był 1 miskal złota, stąd często denary nazywano miskalami. Zob. też denar.
Miszk – jeden z mniej znanych rodzajów kaligraficznego pisma arabskiego.
Mudarris – nauczyciel; najczęściej w średniej szkole religijnej.
Muezzin – funkcjonariusz w meczecie, do którego obowiązków należy zwoływanie wiernych na modlitwę, co czynił zwykle z wysokości minaretu.
Muluchija – roślina uprawiana w Egipcie, z której liści i łodyg przyrządza się ulubioną w tym kraju potrawę.
Munkar i Nakir – dwaj aniołowie, do których obowiązków należy zadawanie grzesznikom
mąk w grobach.
Musa ibn Nusajr – sławny namiestnik prowincji północno-wschodniej Afryki (Maghrebu). On to ostatecznie zdobył te ziemie dla Arabów, jego też wojska podbiły w latach 711–712 Hiszpanię.

N

Nabigha (an-Nabigha) az-Zubjani – sławny przedmuzułmański poeta arabski. 
Nadd – gatunek kadzidła złożony z aloesu, ambry i piżma.
Nimrud – legendarny założyciel Babilonu i budowniczy wieży Babel. Znany jest także z Biblii.
Nowy – po arabsku Dżadid – zdawkowa moneta miedziana, wybijana w Egipcie od XV w.
Nuh – Noe.
Nun – litera alfabetu arabskiego w kształcie bardzo wygiętego łuku.

O

Obrzezanie – powszechny zwyczaj w krajach muzułmańskich. Połączone było z uroczystymi obchodami, przyjęciami itp.
Omajjadowie – pierwsza dynastia kalifów. Panowali na wschodzie w latach 661–750, w Hiszpanii zaś od początku XI w.

P

Pancerz Dauda – przenośnie: pancerz doskonały. Daud – biblijny Dawid – posiadł sztukę wyrobu stalowych pancerzy od samego Allacha.
Piżmo – częsty składnik orientalnych pachnideł. Jest to wydzielina samicy środkowo azjatyckiego jelenia piżmowego.

R

Ramadan – miesiąc muzułmańskiego postu.
Ratl – jednostka wagi równa mniej więcej l funtowi.
Rihani – jedna z odmian pisma arabskiego.
Rika – odmiana pisma arabskiego.
Run – Bizancjum, Bizantyńczycy.

S

Said (As-Said) al-Aala – południowy górny Egipt.
Salsabil – źródło w muzułmańskim raju.
Samharyjska włócznia – prawdopodobnie z kraju Samhar w Arabii – znaczy włócznia przedniego gatunku.
Sarid – staroarabska potrawa z chleba rozmoczonego w rosole.
Sasanidzi – dynastia panująca w Iranie przed zdobyciem tego kraju przez Arabów (226–661).
Sawik – rodzaj pszennego lub jęczmiennego ciasta z daktylami i miodem.
Sind – tak Arabowie nazywali zdobytą przez siebie krainę nad dolnym Indusem.
Sorbet – każdy bezalkoholowy napój. Przyrządzano je o najrozmaitszych smakach, słodzono cukrem lub miodem.
Sulejman – Salomon.
Sulus – rodzaj arabskiego pisma.
Sułtan – po arabsku sultan – władca.
Szahbandar – starszy cechu kupców.
Szakirija – zniekształcona nazwa indyjskiej kasty wojowników, tj. Kszatriów.
Szejch al-islam – pierwotnie zaszczytny tytuł, w późniejszych czasach, zwłaszcza w Turcji, urząd naczelnego teologa i znawcy prawa religijnego.
Szejtan – szatan.
Święta wojna – wojna z niewiernymi należała do obowiązków religijnych każdego mężczyzny wyznającego islam.

T

Tabarija – miasto w Palestynie, starożytna Tyberiada.
Tajji – jedno z ważniejszych beduińskich plemion arabskich. Główne swoje koczowisko miało ono na pograniczu Arabii i Iraku.

U

Urra (al-Urra) – jędza, sekutnica.
Utbi (al-Utbi) – filolog i poeta z IX w.
Uzra – niezbyt znaczne plemię arabskie. Uzryci znani byli z romantycznego usposobienia i głębokich uczuć, stąd uzryjska miłość stała się synonimem wielkiej, niespełnionej miłości, nieraz kończącej się śmiercią z tęsknoty. Plemię wydało kilku sławnych poetów, którzy opiewali taki rodzaj miłości.

W

Wali – w Księdze najczęściej w znaczeniu komendanta straży miejskiej.
Wezyr – najwyższy rangą urzędnik, rodzaj pierwszego ministra.
Władca Wiernych – oficjalny tytuł kalifów.
Wysoka Porta – najwyższa władza turecka. W Kairze oznaczała urząd paszy, czyli tureckiego gubernatora.

Z

Zajbak – rtęć, żywe srebro.
Zakkum – straszliwe drzewo rosnące w piekle, rodzące głowy potworów zamiast owoców.
Zandżowie – Murzyni.
Zarda – słodka potrawa z ryżu przyprawiona szafranem.
Zarzur – muzyk z czasów Haruna ar-Raszida.
Zauija – niewielkie hospicjum dla ubogich usytuowane w narożniku jakiegoś większego
kompleksu.
Zu’ł-Autad – jedno z określeń faraona.
Zumurrud – szmaragd.
Zapraszamy na warsztaty mistyki sufickiej, żydowskiej i chrześcijańskiej


© Wszelkie prawa do publikacji zastrzeżone przez: sufi-chishty.blogspot.com

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz